Typograaf Ivo Brouwer: 'letterontwerp met het jaar intelligenter'

Ivo Brouwer, grafisch vormgever, typograaf en docent bij Art and the City, wordt geboeid door de mogelijkheden van het digitale tijdperk. Er is een immens aanbod aan typografie en de mogelijkheden zijn oneindig. “Dat maakt het enerzijds tof, anderzijds gevaarlijk.”

Het zetten van loden letters in regels, is allang verleden tijd. Het monnikenwerk in de zeventiende eeuw was precisiewerk en tijdrovend. Tegenwoordig gaat het een stuk rapper met verschillende opmaakprogramma’s. Typograaf en grafisch vormgever Ivo Brouwer (27), kan dat beamen: “Ontwerpen met de computer gaat vlot tegenwoordig.”

Als freelance grafisch ontwerper met een specialisatie voor letters, werkt Brouwer vanaf 2016 voornamelijk voor klanten uit de evenementenbranche en de culturele sector. Dat kunnen tijdschriften, posters, brochures, folders, logo’s, boeken en animaties zijn. Denk aan een posterontwerp voor een festival zijn of een expositieboekje voor een museum.

Vanuit het atelier in zijn huis in Arnhem, brengt hij de dagen door achter een groot bureau van 2 bij 1, waarop zijn IMac, een lichttafel en scanner staan. In de kast ligt papier van verschillende formaten en dan is er nog de tekentafel – voor het niet-digitale werk – die laag en schuin versteld kan worden. Met stiften, penselen, inkt en pennen tekent hij zijn letterontwerp. Om het vervolgens te scannen en te exporteren naar InDesign. En dan ineens kan hij typen, met een zelf ontworpen lettertype.

Wanneer is voor jou een ontwerp geslaagd?

“In principe komt mijn idee voort uit de vraag van de opdrachtgever. Meer klanten krijgen kan een doelstelling zijn. Binnen die context doe ik visueel onderzoek. Ik bedenk een goede uiting voor de klant en ga daar vervolgens mee werken. Ik ontwerp de letters met een eigen handschrift, dat voortkomt uit mijn fascinaties, achtergrond en vaardigheden. Uiteindelijk wordt het een middenweg tussen wat de klant wil en wat ik voor ogen heb. Pas als ik iets ontwerp naar mijn eigen smaak én het passend is bij het onderwerp, ben ik tevreden.”

Ga je voor de leesbaarheid, functionaliteit, structuur of juist de kunstzinnigheid van een letterontwerp?

“Ook dat hangt af van de opdracht. Als je letters voor een krant zet, wil je dat het gelezen wordt en is de leesbaarheid en structuur het grootste doel. Leesbaarheid is voor mij lang niet altijd belangrijk. Sterker nog: mijn werk neigt meer naar moeilijk te lezen letters. Hierin kan ik een boodschap verschuilen of een tweeledig verhaal vertellen. Er zijn al zoveel letterontwerpers die goed zijn in het maken van hele leesbare letters. Daarbij komt kijken dat ik vrijer en artistieker werk, wat vaak mogelijk is in de evenementenbranche.”

Wat voor verhaal wil je vertellen?

“De letters moeten karaktereigenschappen hebben. Naast het tonen van de tekst, moeten letters een verhaal vertellen. De betekenis erachter is voor mij boeiend. Voor niet-commercieel werk heb ik een beeld gemaakt, met de zin: ‘All humans are dead.’ Deze zin is op zichzelf staand niet zo interessant. Maar door het gebruik van geometrische vormen en een raster, krijg je een soort 3D-effect. Ik zie ik daar een futuristisch beeld in, een robotachtige wereld. Maar ik laat het graag aan de interpretatie van de kijker over: als iemand er iets anders in ziet, kan dat ook interessant zijn.”

Dus de inhoud van de tekst is niet hetgeen wat het verhaal vertelt en het letterontwerp is hieraan ondergeschikt?

“Dat hangt toch af van het medium waarvoor je ontwerpt. Meestal mag ik mijn eigen stempel geven aan het werk. Naast dat het verhaal inhoudelijk verteld wordt, moeten voor mij de letters zelf ook communiceren en een bepaald beeld geven. En de schoonheid van een letter doet er voor mij net zoveel toe.”

Naast het verhaal: wat kenmerkt jouw werk?

“Mijn werk is expressief en gedetailleerd. Wat me aanspreekt is om af te wisselen met de letters om meer dynamiek te verkrijgen. Zo zie je, bij één van mijn werken, dat ik meerdere type letters gebruik voor de ‘e’, de ‘a’ en de ‘d’. En dat in één zin! Een grote inspiratiebron voor mij is de Spaanse kunstenaar Victor Moscoso. Hij ontwierp in de jaren ’70 rockposters met expressieve letters. Zijn druktechnieken, de kleur, de letters, de compositie…daar gaat mijn hart sneller door kloppen. Ik denk dat hij onbewust van invloed is op mijn werk.”

De bekende Nederlandse letterontwerper Wim Crouwel, een voorloper van het modernisme, was een liefhebber van de schreefloze letter. Als hij dan tóch een letter met schreef moest kiezen voor een klant, dan alleen de Bembo. Heb jij ook een duidelijke voorkeur voor schreef of schreefloos?

“Het zijn twee classificaties die voor mij niet zoveel zeggen. Schreven zijn ontstaan uit de handschriften van monniken die kalligrafeerden. Door de bepaalde hoek waarop zij hun penseel vasthielden, kreeg het uiteinde van de letter een streep. Zo ontstonden letters met een contrast. Een schreefloos lettertype heeft dat niet.
Maar uiteindelijk draait het voor mij om de vorm. Ik kan een klassiek uitziende letter ontwerpen welke geen schreef is en andersom. Mijn werk kan met of zonder schreef zijn. Ik raak net zo gefascineerd van de klassieke schreefletters. Ik zou best eens een tijdje letterontwerper willen zijn, zo’n 150 jaar geleden…”

Toen er nog geen computers waren en de letters in de regels gezet moesten worden, één voor één…?

“Het ouderwetse schrift trekt mij. Toch is 2020 een enorm boeiende tijd voor een grafisch ontwerper. Er is veel aanbod én er is veel mogelijk. Dat maakt het tof, maar tegelijkertijd gevaarlijk. Er zijn kwalitatief ook een stuk minder goede werken. Het ambachtelijke letterontwerp is door de digitale media verdwenen. Waar je vroeger voor in de leer moest, omdat het maken van loden letters technisch ingewikkeld is, is het nu voor iedereen mogelijk om lettertypes te ontwerpen. Binnen deze grote markt moet je dus kritisch blijven. Maar het leuke is dat er technisch steeds meer mogelijk is. Ieder jaar wordt letterontwerp intelligenter.”

Wat bedoel je met intelligenter?

“De letterontwerpprogramma’s waar ik mee werk – zoals Robofont en Glyphs – kunnen met je meedenken als ontwerper. Zo kun je een script schrijven voor lettertypes. Je kunt dus een lettertype programmeren dat het een echt handschrift nabootst. De ‘y’ kan bijvoorbeeld net een wat langere slinger hebben aan het einde van de staart. De letters zien er dan telkens nét wat anders uit. Met datzelfde programma kun je ook een alinea vanuit links uitlijnen. Rechts vallen er dan gaten en afbrekingen. Met het programma kun je de letters laten aanpassen, waardoor de gaten aan de rechterkant wegvallen. Een ‘e’ vult het vak bijvoorbeeld op, door deze letter steeds iets langer te maken. Het programmeren van lettertypen is de laatste tien à vijftien jaar mogelijk. Maar dat het steeds toegankelijker is geworden voor mensen met een computer, is een vrij recente ontwikkeling.”

Maken zulke programma’s het werk sneller om uit te voeren?

“Absoluut! Toch blijf ik ook kalligraferen en met de hand tekenen om het vervolgens met Photoshop te bewerken. Andere letters teken ik met Illustrator of een letterontwerp programma. Digitaal of niet, het blijft tijdrovend. Soms kan het een lang proces zijn van maanden. Van één bepaalde letter maak je vaak verschillende variaties om af te kunnen wisselen. Het zijn dus meer letters dan één alfabet heeft. Soms herpak ik oud werk, waardoor iets een paar jaar duurt.”

Welk lettertype is straks van jouw hand?

“Ik wil niet zozeer voortborduren op lettersoorten die al zijn gemaakt, zoals er op de letters van Wim Crouwel eindeloos variaties zijn gemaakt. Ik zie er geen reden in om met iets door te gaan dat al gedaan is. Je raakt misschien geïnspireerd door een vorm of idee, maar uiteindelijk probeer ik eigen te zijn. In september start ik een Masteropleiding in Den Haag waar ik onder andere een letterfamilie leer maken. Een complete familie, waaronder dus ook cursief en vet. Dat heb ik niet eerder gedaan. Daarna hoop ik deze, en ander werk van mij, uit te gaan geven bij uitgeverijen zoals Adobe. Zodat ook jij er – in InDesign – mee kunt typen.”

Tekst: Gaiwa Slooten

Enthousiast geworden? Typografie is belangrijk voor de uitstraling van een tekst. Met het programma InDesign is er veel keuze van verschillende lettertypes. Bij de cursus Vervolg en PRO gaan we dieper op typografie in.